Pitutur Kumpulan 5: Sifat Sombong

Sifat angkuh juga amat disokong oleh BICARA. Sulitlah kita menjadi angkuh tanpa ngomong. Oleh lantaran itu peribahasa Indonesia yang menyampaikan “Mulutmu macan kamu” dan “Berbicara peliharalah lidah” tetap berlaku untuk orang-orang sombong. Dalam peribahasa Jawa kita juga mengenal “Tekek mati saka ulone” yang artinya orang akan celaka lantaran ucapannya. “Tekek” (tokek) yang gembira dengan bunyi besarnya, menjadi praktis dipahami keberadaannya oleh predatornya. Hati-hatilah orang yang punya sifat kumenthus, kumaki apa lagi yang adigang adigung adiguna.
 
Sikap “andhap asor” (merendah) sering dibilang menurunkan derajat, atau men”discount” diri. Tetapi jikalau kita menetralisir sikap andhap asor susila anor raga, terang tidak baik. Marilah kita renungkan semestinya bagaimana.
 
Daftar pitutur di bawah bersumber dari Butir Butir Budaya Jawa koleksi Prof. Rusdibjono (BBB) dan Serat Madubasa, Ki Padmasusastra, 1912 (MB), kemudian saya kelompokkan sesuai permasalahannya. Terjemahan (setengah bebas) saya tulis di bawah naskah bahasa Jawanya. Silakan membaca, biar ada faedah yang sanggup dipetik.
 
 
1. TANDA-TANDA ORANG SOMBONG
 
Ciri-cirine jiwa kang isih kothong mono bisa dititik saka ulat praupan, tutur wicara, lan tingkah lakune kang ora gelem kalah. Sabarang tindak tanduke kepengin unggul lan mamerake keluwihane, ora angger keluwihan bisa kanggo ngadhepi bebaya lan ngentas saka papa cintraka. Kaluwihan kang tanpa dilandhesi kautaman kaya dene wedhak pupur bae sing nempel ing njaban kulit bae, ora bisa tahan suwe lan praktis luntur marga saka pakartine dhewe, awit nerak dhasar-dhasar bebener lan kasucian (BBB)
 
TERJEMAHAN: Tanda-tanda jiwa yang masih kosong sanggup dilihat dari ekspresi wajah, cara mengatakan dan tingkah laris yang tidak mau kalah. Perilakunya senantiasa ingin menang dan pamer kelebihan. Padahal tidak semua keunggulan bisa digunakan untuk menghadapi ancaman dan melepaskan diri dari kesusahan. Kelebihan tanpa landasan keistimewaan menyerupai bedak yang melekat di kulit luar. Tidak akan tahan usang dan praktis luntur lantaran perbuatan kita sendiri, lantaran melanggar dasar-dasar kebenaran dan kesucian.
 
 
2. MUNCULNYA NAFSU PAMER
 
a. Dereng nedya pamer utawa riya iku terkadhang muncule kagetan kaya-kaya tanpa rinasa ing nalika kita pinuju sesrawungan karo wong liya. Mula prayoga kita tansah berhati-hati ngendhaleni dhiri. Dene kang kinaran dereng utawa nafsu seneng pamer kang praktis dineleng lan sineksen dening wong liya iku aran riya kang pratela (cetha), utawa ngedheng. Becik kita singkiri. Wondene dereng sajroning laris panembah, arang kang bisa disumurupi wong liya. Luwih-luwih yen lagi kapinuju ana ing papan kang sepi. Sok ngonowa elinga yen Gusti Allah iku tansah ngudaneni.(BBB)
 
TERJEMAHAN: Nafsu pamer atau “riya” acap kali timbul secara tiba-tiba ketika kita sedang berjumpa dengan orang lain. Oleh lantaran itu hendaknya kau senantiasa berhati-hati dan bisa menertibkan diri. Apa yang disebut nafsu pamer yang praktis dilihat dan disaksikan orang banyak merupakan “riya” yang nyata. Baiknya kita hindari. Disisi lain nafsu beribadah jarang dilihat orang lain, lebih-lebih bila kita sedang berada di daerah sepi. Jangan lupa, Tuhan tetap menyaksikan.
 
b. Wong kang rumangsa dhirine linuwih, ing sawijining wektu mesti bakal kasurung atine arep mamerake kaluwihane, lire amrih dimangerteni dening wong akeh yen dheweke mono wong kang pinunjul lan agar diajenana. Sumurupa, sakabehing kaluwihan mau yen ora dicakake mawa lelabuhan kang murakabi marang bebrayan, tanpa guna kepara malah ora kajen lan gawe pituna. Mula kang prayoga bisa ikhlas dadi wong kang linuwih menawa gebyaring kaluwihan iku mung dikatonake marang atine dhewe, iku wis cukup. (BBB)
 
TERJEMAHAN: Orang yang merasa dirinya memiliki kelebihan, pada sebuah ketika akan terdorong untuk pamer. Supaya orang lain tahu bahwa dirinya merupakan orang luar biasa yang mesti dihormati. Ketahuilah bahwa semua keunggulan tersebut tidak ada gunanya, merugikan dan menghasilkan dirinya kian tidak terhormat apabila tidak digunakan untuk kegiatan yang berfaedah bagi masyarakat. Orang punya keunggulan yang ikhlas apabila semua gebyar keunggulan cuma ditunjukkan untuk dirinya sendiri. Itu sudah cukup
 
 
3. ORANG SOMBONG TIDAK MAU DISAINGI
 
Ing jagading sesrawungan mono becik nyirik marang sesipatan kang gumedhe lan wewatakan kang tansah ngegungake dhiri. Sipat lan wewatakan mau adhakane banjur nuwuhake rasa ora lila yen nyipati ana liyan sing luwih katimbang dheweke. Mula saiba becike samangsa sapa kang rumangsa pinter dhewe, sugih dhewe, lan kuwasa dhewe iku gelema nglaras dhiri lan ngleremake ciptane kang wening, yen sejatine isih ana maneh Kang Maha Pinter, Maha Sugih lan Maha Luhur. Klawan mangkono rasa pangrasa dumeh lan takabur kang dadi sandhungan pasrawungan bisa sumingkir (BBB)
 
TERJEMAHAN: Dalam pergaulan hendaknya menjauhi sifat merasa luar biasa dang mengagung-agungkan diri sendiri. Watak dan sifat tersebut akan memicu rasa iri bila kita menyaksikan ada orang lain yang ternyata melampaui kita. Alangkah lebih baik seandainya orang yang merasa paling pandai, paling kaya dan paling kuasa tersebut menyelaraskan diri dan menenangkan pikirannya, dan menyadari bahwa sejatinya masih ada Yang Maha Pandai, Maha Kaya dan Maha Luhur. Dengan demikian perasaan luar biasa dan takabur yang merupakan kerikil sandungan pergaulan sanggup tersingkir
 
 
4.  JANGAN SOMBONG, TELADANI PADI
 
Aja sok ngendel-endelake samubarang kaluwihanmu, apa maneh mamerake kasugihan lan kapinteranmu. Yen anggonmu ngongasake dhiri mau mung winates ing lathi tanpa bukti, dhonge pakarti kaya mangkono iku ngenggon awakmu dadi ora aji. Luwih prayoga turuten pralampitane tanduran pari. Pari kang mentes mesthi tumelung, kang ndongak mracihnani yen kothong tanpa isi. (BBB)
 
TERJEMAHAN: Jangan mengandalkan semua kelebihanmu terlebih pamer kekayaan dan kepandaian. Bila kesombonganmu cuma pada verbal dan tanpa bukti membuat dirimu tidak berharga. Lebih baik teladani perlambang dari tanaman padi. Padi yang berisi niscaya menunduk sedangkan yang tengadah merupakan yang kosong.
 
 
5. JANGAN MENYEPELEKAN ORANG DAN MERASA PALING PANDAI
 
a. Aja sira degsura, ngaku luwih pinter tinimbang sejene (BBB)
 
TERJEMAHAN: Engkau jangan menyombongkan diri menyampaikan lebih akil dari yang lain
 
b. Yen sira kasinungan ngelmu kang marakake wong akeh seneng, aja sira malah rumangsa pinter, jalaran menawa Gusti Allah mundhut bali ngelmu kang marakake sira kaloka mau, sira banjur kaya wong seje (owah), malah bisa “aji godhong jati aking” (BBB)
 
TERJEMAHAN: Kalau kau memiliki ilmu yang dapat menghasilkan orang lain bahagia, janganlah merasa pandai, lantaran apabila Allah mengambil kembali ilmu yang menghasilkan kau kondang itu, kau bisa mirip orang gila dan lebih hina dibandingkan dengan daun jati kering.
 
c. Jalma iku tan kena kinaya ngapa, mula sira aja seneng ngaku lan rumangsa pinter dhewe (BBB)
 
TERJEMAHAN: Manusia itu tidak dapat diduga, oleh lantaran itu jangan suka menyampaikan bahwa kita yang paling pandai.
 
d. Aja kaselak kesusu nyepelekake liyan, marga kok anggep wong mau bodho. Awit ana kalamangsane kowe mbutuhake rembug lan pituture wong iku, sing kasanyatane bisa mbengkas lan nguwalake saka karuwetanmu. Pancen ing sawijine penggalan wong bisa kaaran bodho, nanging ing babagan liya tangeh lamun yen kowe bisa nandhingi (BBB)
 
TERJEMAHAN: Jangan terburu-buru menyepelekan orang lain cuma lantaran kau anggap orang itu bodoh. Ada saatnya kau butuh pesan yang tersirat orang itu yang ternyata bisa melepaskanmu dari kesulitan. Sebenarnya ada hal yang memunculkan seseorang dibilang terbelakang namun di hal lainnya ternyata kau tidak dapat menanding
 
e. Aja sok dhêmên ngrèmèhake wong, mundhak gênti dirèmèhake, orane iya dicatur ala (MB)
 
TERJEMAHAN: Jangan suka meremehkan orang, agar tidak ganti dianggap enteng atau jadi obrolan buruk
 
 
6. JANGAN MERASA BENAR SENDIRI
 
Aja rumangsa bener dhewe jalaran ing donya iki ora ana sing bener dhewe (BBB)
 
TERJEMAHAN: Jangan merasa benar sendiri lantaran hal mirip itu tidak ada di dunia
 
 
7. ORANG SOMBONG AKAN DIPERMALUKAN
 
a. Sing sapa tansah ngegungake pangkate, wirang lamun ana owahing jaman. Sing sapa ngegungake bandhane, wirang lamun sirna bandhane (BBB)
 
TERJEMAHAN: Orang yang senantiasa mengagung-agungkan pangkatnya akan dipermalukan ketika ada pergantian jaman. Orang yang senantiasa mengagung-agungkan hartanya akan dipermalukan tatkala hartanya musnah.
 
b.. Kahanan donya iku ora langgeng, mula aja ngegungake kasugihan lan drajadira, awit samangsa wolak-waliking jaman ora kisinan (BBB)
 
TERJEMAHAN: Keadaan di dunia ini tidak abadi. Oleh lantaran itu jangan mengandalkan kekayaan dan pangkatmu agar bila ada pergantian jaman kau tidak dipermalukan
 
 
8. LEBIH BAIK MERENDAHKAN DIRI
 
1. Luwih becik ngasorake raga tinimbangane ngongasake kapinteran kang sejatine isih nguciwani banget. Ngongasake kapinteran iku satemene mung kanggo nutupi kabodhoane, yen kabeh mau merga rasa samar lan was sumelang yen ta kungkulan dening sapepadhane. Tindak mengkono mau malah dadi sawijining godha kang mung bakal ngrendheti lakuning kemajuwane dhewe ing jagading bebrayan. (BBB)
 
TERJEMAHAN: Lebih baik merendahkan diri dibandingkan dengan menyombongkan kepandaian yang sebenarnya masih amat mengecewakan. Menyombongkan kepandaian sebenarnya cuma untuk menutupi kebodohan dan panik jikalau dilebihi oleh orang lain. Tindakan tersebut merupakan godaan yang cuma akan menghalangi keberadaannya dalam pergaulan.
 
2. Wong ambêk gumêdhe malah disorake, kosokbaline wong andhap asor: malah diluhurake, pêrlune apa dhêmên gumêdhe. zie W. B. gêdhe. (MB)
 
TERJEMAHAN: Orang yang tinggi hati akan direndahkan, sebaliknya orang yang rendah hati akan diluhurkan. Kaprikornus apa keuntungannya menjadi orang yang angkuh
 
 
9. BEDAKAN ANTARA RUMANGSA SARWA DUWE dan SARWA DUWE RUMANGSA
 
“Rumangsa sarwa duwe” lan “Sarwa duwe rumangsa”, iku yen ditulis genah mung diwolak-walik bae, nanging surasane jebul kaya bumi karo langit. Sing kapisan nuduhake tabiat ngedir-edirake, wengis satindak lakune (polahe), yen nggayuh pepenginan ora maelu laris dudu, samubarang pakarti nistha ditrajang wani. Dene sing kapindho pakartine tansah kebak welas asih, wicaksana ing saben laku, rumangsa dosa samangsa gawe kapitunane liyan (BBB)
 
TERJEMAHAN: “Merasa serba punya” dan “Serba punya rasa” cuma goresan pena yang dibolak-balik saja, namun maknanya mirip bumi dan langit. Yang pertama menyediakan tabiat suka pamer, bengis perilakunya dan jikalau memburu angan-angan tidak mempedulikan langkah-langkah tidak benar. Semua perbuatan nista akan dijalankan dengan berani. Adapun yang kedua, perilakunya sarat belas kasih, bijaksana dalam semua hal dan merasa dosa bila menghasilkan kerugian orang lain.
 
 
10. PERBUATAN BAIK BIARLAH ORANG LAIN YANG MENYAMPAIKAN
 
Wijining kautaman, saka kabêcikan, nanging kabêcikan kang kawêdharake barêng lan panggawene mung dadi pangalêman sanalika, dene kabêcikan kang wis lawas panggawene môngka dèn ucapake manèh marang kang gawe kabêcikan, iku malih dadi ala sarta dadi sêrike kang binêcikan, rumangsane ingolok-olok. Wusana kabêcikan kang sinimpên marang kang gawe, iku mêsthi bakal kêwêdhar saka panggawening liyan, gandane arum angèbêki jagad, têtêp ing kautamane. (MB)
 
TERJEMAHAN: Benih-benih keistimewaan berasal dari kebaikan. Tetapi kebaikan yang diucapkan serempak dengan perbuatan cuma memperoleh kebanggaan sesaat. Demikian pula kebaikan yang diucapkan usang setelah perbuatan baiknya dilakukan, bisa menyakitkan hati yang diberi kebaikan lantaran merasa diungkap-ungkap. Adapun kebaikan yang disimpan di dalam hati oleh yang berbuat baik, niscaya akan disampaikan ooleh orang lain, baunya harum semerbak menyanggupi jagad, tetap didalam keutamaannya.
 
 
PENUTUP
 
Tidak ada yang suka dengan orang sombong, namun jumlah orang angkuh bukannya sedikit. Mungkin lantaran tidak ada yang mengingatkan. Kepada sesama insan merupakan kiprah kita untuk saling mengingatkan, tidak sekedar “sawang-sinawang”. Sedangkan terhadap diri sendiri merupakan keharusan kita untuk senantiasa mawas diri. Apabila kita mulai merasa “PALING” maka marilah kita mengenang kembali pesan leluhur “AJA DUMEH” (IwMM)
 
 

Related : Pitutur Kumpulan 5: Sifat Sombong

0 Komentar untuk "Pitutur Kumpulan 5: Sifat Sombong"

DUKUNG KAMI

SAWER Ngopi Disini.! Merasa Terbantu Dengan artikel ini? Ayo Traktir Kopi Dengan Cara Berbagi Donasi. Agar Kami Tambah Semangat. Terimakasih :)