Kumpulan Pitutur 2: Mencela Dan Ngrasani


MENCELA (memaoni, nacad) tergolong salah satu sikap bicara tidak terpuji yang sering kita lakukan. Sri Sunan Pakubuwana IV dalam Serat Wulangreh memasukkan “memaoni ini dalam “Sesiku telung prakara” (dapat dibaca di Sesiku telung prakara menurut Serat Wulangreh).
 
Membicarakan orang lain (ngrasani) kebanyakan yang dibicarakan juga hal-hal jelek (celaan). Ngrasani baik itu amat jarang. Dalam Serat Wulangreh, pupuh Durma bait ke 8 disebutkan ...... sira menenga; aja sok angrasani. Lengkapnya selaku berikut:
 
8. ingkang eling angelingêna ya marang | sanak kônca kang lali | dèn nêdya raharja | mangkana tindakira | yèn datan kaduga uwis | sira mênênga | aja sok angrasani ||
 
Kembali ke peribahasa Indonesia yang menyampaikan “Mulutmu macan kamu” demikian pula “Berbicara peliharalah lidah, berlangsung peliharalah kaki”, maka sikap suka mencela, baik di balik punggung (ngrasani) maupun berhadapan muka, sebaiknya kita minimalkan sebanyak-banyaknya, lantaran pada kesudahannya kita sendiri yang mau rugi.
 
Daftar pitutur di bawah bersumber dari Butir Butir Budaya Jawa koleksi Prof. Rusdibjono (BBB) dan Serat Madubasa, Ki Padmasusastra, 1912 (MB), kemudian saya kelompokkan sesuai permasalahannya. Terjemahan bebasnya saya sertakan di bawah goresan pena yang berbahasa jawa. Selamat membaca, mudah-mudahan ada faedah yang sanggup dipetik.
 
 
1. MENGAPA MENCELA?
 
a.  Geneya akeh wong kang dhemen nyatur alaning liyan lan ngalembana awake dhewe? Sebabe ora liya marga wong-wong sing kaya ngono mau ora ngerti yen penggawe mau klebu pakarti kang ora prayoga, mula perlu dingertekake. Awit yen ora enggal-enggal nyingkiri pakarti kang ora becik mau, wusanane dheweke kang bakal diemohi dening pasrawungan (BBB)
 
TERJEMAHAN: Mengapa banyak orang yang suka membicarakan kejelekan orang lain dan memuji dirinya sendiri? Tidak lain lantaran orang tersebut belum tahu jikalau sikap tersebut tergolong perbuatan yang tidak benar, oleh lantaran itu perlu diberi pengertian. Karena apabila tidak secepatnya menyingkiri perbuatan tercela tersebut pada kesudahannya orang itu akan dijauhkan dari pergaulan.
 
b.  Karepe wong nyatur alaning liyan iku beteke mung arep nuduhake becike awake dhewe. Yen sing diajak nyatur wong kemplu, pamrih sing kaya mangkono harus katekane. Nanging tumraping wong mursid: “Wong kang ngumbah rereged ing awake fasilitas migunakake banyu peceren malah saya nuduhake blentonge pambegane” (BBB)
 
TERJEMAHAN: Maksud menjelekkan orang lain bahwasanya untuk memamerkan kebaikan diri sendiri. Kalau yang diajak bicara orang tolol, maksud tersebut akan kesampaian. Tetapi untuk orang mursyid: “Mencuci kotoran dengan air comberan cuma akan memamerkan kotornya kelakuan sendiri”.
 
3. Wong kang nduweni tabiat tansah njaluk benere dhewe iku adate banjur kathukulan bendhana seneng nenacad lan ngluputake marang panemu sarta tindak tanduke wong liya. Mendah becike yen wong sing kaya mangkono mau kala-kala gelem nggraita ing njero batine: “mbokmenawa saya sing kleru, mula coba dak tlitine klawan adil sapa sing sejatine nyata-nyata bener” (BBB)
 
TERJEMAHAN: Orang yang memiliki tabiat senantiasa merasa benar sendiri biasanya juga memiliki pelengkap tabiat suka mencela dan menyalahkan pertimbangan dan sikap orang lain. Alangkah baiknya jikalau orang menyerupai itu kerap kali mau berpikir dalam hatinya: “Jangan-jangan saya yang salah. Coba saya teliti lebih adil siapa yang sejatinya benar”.
 
 
2. MENCELA ITU NIKMAT
 
Ora ana sêgêring awak kaya wong nyatur alaning wong, ambêcikake awake dhewe, upama ora nyatur bae kêpriye: êmoh awake, mundhak ora sumyah. (MB)
 
TERJEMAHAN: Tidak ada yang terasa lebih tenteram di tubuh selain mencela kejelekan orang dan memuji diri sendiri. Misalnya tidak usah mencela bagaimana? Tidak mau! Nanti tubuh tidak terasa segar
 
 
3. MENCELA ITU MUDAH
 
a. Nacad alaning wong iku simpel bangêt. Siji mangkene, loro mangkono, nanging anggunggung cacade dhewe adate ora kobêr. (MB)
 
TERJEMAHAN: mencela itu amat mudah. Satu begini, dua begitu. Tetapi menghitung cacad sendiri biasanya tidak sempat
 
b. Maoni iku panggawe kang simpel dhewe, nanging waonane mau apa bênêr têmênan, durung karuwan. (MB)
 
TERJEMAHAN Menasihati (plus mencela) itu pekerjaan yang paling mudah. Masalahnya apa yang kau nasihatkan belum pasti benar
 
c. Nyatur alaning wong iku gampang. Dening apa ? mung dening paitan kacunggah sarta atine bungah, wah ora dirungu ing wonge kang dirasani, upama anaa wonge kang dirasani: ora mêngkono, banjur malik ilat liru ngalêm, iku wis dadi oyoding atine manungsa, mulane aja gèt-gètên ngrungu panyaturing wong, awit wong kang nyatur iku iya isih dicatur ing wong liyane manèh. Liding gunêm, sok anaa wong dhêmên nyatur: atine èlèk: aja kopêraki (MB)
 
Mencela kejelekan orang lain itu mudah. Modalnya cuma tega dan suka serta tidak didengar oleh yang bersangkutan. Andaikan yang dibicarakan ada, pengecap dibalik menjadi memuji. Hal itu telah mengakar di hati manusia. Oleh lantaran itu tidak usah terlalu terkejut jikalau ada orang suka “ngrasani”. Di wilayah lain ia jugta dibicarakan orang. Kesimpulannya: Orang yang suka membicarakan orang lain bukanlah orang baik, jangan didekati
 
 
4. JANGAN GAMPANG MENCELA, MEMUJI MAUPUN MENASIHATI
 
Yen micara aja gumampang nelakake penacad utawa pangalembana, luwih-luwih nganti memaoni. Awit wicaramu durung karuan bener. Sing harus panacad mau gawe serik, pangaleme nuwuhake wisa dene waonane ora digugu, kabeh swara ala. Mulane kang prayoga iku mung meneng, jalaran meneng iku yektine pancen mustikaning ngaurip (BBB)
 
TERJEMAHAN: Bila mengatakan jangan terlalu simpel mencela atau memuji terlebih menasihati, lantaran bicaramu belum pasti benar. Yang niscaya celaan akan menyakiti hati, kebanggaan mengeluarkan sanggup dan pesan tersirat tidak dituruti. Semua bunyi bermakna jelek. Maka lebih baik membisu lantaran membisu itu mustikanya kehidupan.
 
 
5. JANGAN CEPAT MENYALAHKAN, CARI DALAM DIRI KITA DULU
 
Aja sok ngluputake, gedhene ngundhat-undhat wong liya, samangsa kita ora katekan apa kang dadi kekarepan kita. Becike kita tliti lan kita goleki sebab-sebab ing tubuh kita dhewe, amrih kita sanggup uwal saka dayaning pangira-ira kang ora prayoga. Kawruhana, yen usadane tabiat apes sing njalari nganti ora katekan sedya kita, ora ana liya, ya dumunung ana ing awak kita dhewe (BBB)
 
TERJEMAHAN: Jangan suka menyalahkan atau memaki-maki orang lain apabila maksud kita tidak kesampaian. Lebih baik kita teliti dan cari sebab-sebab di dalam diri kita sendiri supaya kita sanggup terlepas dari dugaan yang tidak semestinya. Ketahuilah bawa obat sial yang menyebabkan hasrat kita tidak tercapai tidak ada selain dalam diri kita sendiri.
 
 
6. JANGAN SEKEDAR MENYALAHKAN TAPI TUNJUKKAN KESALAHANNYA
 
a. Aja sok nyenyamah luputing liyan, luwih becik tuduhna kaluputane kang malah sanggup ngrumaketake rasa paseduluran. Ewasemono aja nganti kowe kesusu mbecikake kalakuwane liyan, yen awakmu dhewe rumangsa durung sanggup ngenggoni rasa sabar lan tepaslira. Sapa kang wis ngerti lan ngrumangsani marang sakehing dosane, iku sawijining wong kang wis ngerti marang jejering kamanungsane, manungsa kang utama (BBB)
 
TERJEMAHAN: Jangan suka mencela kesalahan orang lain. Lebih baik tunjukkan kesalahannya. Hal ini malah sanggup mempererat rasa persaudaraan. Walaupun demikian, jangan terburu-buru mengoreksi sikap orang lain sebelum kau sendiri memiliki rasa sabar dan “tepaslira”. Orang yang telah tahu dan mengakui semua kesalahannya merupakan orang yang memahami wacana hakekat kemanusiaan, dialah orang yang utama
 
b. Nutuh wong kaluputan iku wis cumepak ana ing lambe, yagene ora kotuturi sadurunge kaluputan. (MB)
 
TERJEMAHAN:  Mencela kesalahan orang itu telah tersedia di bibir. Tetapi (sama-sama dari bibir) mengapa tidak diberi isyarat dahulu sebelum terjadi kesalahan?
 
 
7. JANGAN CEPAT MENCELA, SIAPA TAHU NANTI JUSTRU KAMU SUKA
 
Menawa kowe durung mangerteni marang potongan kang kok anggep ora becik, aja kesusu ngatonake rasa sengitmu, gedhene maoni lan nglahirake panacad. Awit kawruhana yen pikirane manungsa iku tansah mobah-mosik lan molak-malik. Apa kang kok kira ala lan kok gethingi iku ing tembe buri sanggup malih kok senengi, kepara malah sanggup dadi gantungane uripmu (BBB)
 
TERJEMAHAN: Apabila kau belum tahu wacana hal-hal yang kau anggap tidak baik, janganlah tergesa-gesa memamerkan rasa bencimu atau mengucapkan celaan. Ingatlah bahwa pikiran insan itu tidak tetap dan berbolak-balik. Apa yang kau benci dan kau anggap jelek dikala ini, di belakang hari sanggup menjadi yang kau senangi malah sanggup menjadi wilayah hidupmu bergantung.
 
 
8. MENCELA TUMBUHKAN PERMUSUHAN
 
Ngalembana lan panacad iku padha bae panindake. Lire, tarikane napas padha, kedaling ilat padha lan obahing lambe ya padha. Sok ngonoa nadyan rekasane utawa gampange padha, nanging oleh-olehane utawa wohe sing ora padha. Ing ngadat kejaba sok adoh sungsate uga malah sering kosokbalen. Sing siji sanggup ngraketake paseduluran sijine padha bae karo golek kagetan nandur rasa memungsuhan (BBB)
 
TERJEMAHAN: Pujian dan celaan itu sama tindakannya. Artinya, sama tarikan napasnya; Sama juga gerakan pengecap dan bibir. Bagaimanapun juga, walau sukar dan mudahnya sama, namun buah yang dipetik tidak sama. Tidak cuma jauh berlainan bahkan bertolak-belakang. Yang satu sanggup mempererat tali persaudaraan, satunya lagi justru cari gara-gara untuk menanam benih-benih permusuhan.
 
 
9. “NGRASANI” ITU MERUGIKAN DIRI SENDIRI DAN ORANG LAIN
 
Ngrasani alaning wong, iku ora mung gawe pitunaning wong kang dèn rasani bae, iya uga gawe pitunane dhewe (MB)
 
TERJEMAHAN: Membicarakan kejelekan orang lain itu tidak cuma merugikan bagi yang “dirasani” namun juga merugikan diri sendiri
 
 
10. BILA ADA ORANG “NGRASANI” ALIHKAN ARAH PEMBICARAAN
 
Lêlabuhan bêcik iku suwargi R. ms H. Jayadiningrat, bupati kaparak kiwa, iku ora tau nyatur alaning wong, luwih manèh angrasani alaning nagara, wis ora pisan-pisan, yèn ana wong nyatur alaning wong utawa ngrasani alaning nagara, disêlani pangandika: bêcik seje gunêm kuwi bae: jagomu si genjong apa wis waras awake ... kang nganggit layang iki wêruh dhewe. (MB)
 
TERJEMAHAN: Teladan yang diberikan RMH Jayadiningrat, bupati keparak kiwa, dia tidak pernah membicarakan kejelekan orang lain maupun kejelekan pemerintah. Kalau ada orang yang bertingkah demikian, dia mengalihkan arah pembicaraan: Bagaimana ayam jagomu, si genjong, apa telah sehat kembali badannya? Yang menulis buku ini (maksudnya Ki Padmasusastra) mengenali sendiri.
 
 
11. BILA DICELA TETAPLAH SABAR
 
Samangsa kowe diclatu wong kanthi sengak aja kok wales sanalika kanthi tembung (rembug) kang sengak lan atos. Prayoga tanggapana mawa pakarti kang alus lan sareh. Jer, yen klawan laris kaya mangkono iku, kowe sanggup ngendhakake tabiat kang panasbaran, lan sanggup ngasorake sipat kang lagi kasinungan iblis (BBB)
 
TERJEMAHAN: Sewaktu orang mengatakan kepadamu dengan omongan yang tidak yummy jangan saat itu juga kau balas dengan ucapan serupa dan keras. Tanggapilah dengan halus dan sabar. Hanya dengan cara itu kau sanggup mengontrol tabiat garang dan keras serta mengalahkan insan yang sedang kemasukan iblis
 
 
PENUTUP
 
Sebaiknya kesenangan yang satu ini: Mencela, mencela sekaligus memberi pitutur, dan membicarakan kejelekan orang lain, kita buang jauh-jauh. Melakukannya mudah, senangnya cuma sesaat dan selebihnya diri sendiri yang mau merugi. Bila ada orang bertingkah demikian, kita tidak usah ikut-ikut, dan bila kita yang dicela, bersikaplah “sabar” (IwMM)
 

Related : Kumpulan Pitutur 2: Mencela Dan Ngrasani

0 Komentar untuk "Kumpulan Pitutur 2: Mencela Dan Ngrasani"

DUKUNG KAMI

SAWER Ngopi Disini.! Merasa Terbantu Dengan artikel ini? Ayo Traktir Kopi Dengan Cara Berbagi Donasi. Agar Kami Tambah Semangat. Terimakasih :)